عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: شور شدن آب ورودی مشهد اتفاقی است که در پیش چشمانمان در حال رخ دادن است. باید توجه داشت شور شدن آب دشت‌ها عواقب وخیمی را به دنبال دارد.
کامران داوری در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص شرایط آبی کشور اظهار کرد: کمبود آب در کشور در شرایط وخیمی قرار دارد و وخامتش مدام در حال افزایش است. به نوعی می‌شود گفت که وضعیت آبی کشور از بحران گذشته است. معیارهای سلامت اکوسیستم، محیط زیست و منابع آب شفاف و روشن است و ما باید بر اساس این معیارها فعالیت‌هایمان را در این زمینه تنظیم کنیم؛ یعنی ظرفیت طبیعت کشور را شناسایی کرده و متناسب با آن فعالیت‌های خود را ساماندهی و بارگذاری کنیم.
عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه سال‌هاست که به علت بی‌توجهی و بی‌دقتی از سقف ظرفیت‌های موجود عبور کرده‌ایم، گفت: در حوزه آب در بیش از چهارپنجم محدوده‌های مطالعاتی کشور که حدود ۶۰۹ محدوده است، در وضعیت بحرانی به سر می‌بریم. مناطقی هم که مشکلی ندارد، مناطقی است که آب قابل توجهی ندارشته یا آب آن شور است.
هیچ برنامه‌ای برای کنترل برداشت آب نداریم
وی افزود: در سال ۴۷ حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ چاه در مشهد وجود داشت. در حال حاضر این تعداد به ۷۰۰۰ مورد رسیده است. متاسفانه ما به این مسئله توجه نکردیم که بالاخره آب هم یک منبع تجدیدپذیر است. از سال ۷۰ هیات دولت مصوباتی را برای کنترل برداشت از آب‌های زیرزمینی در نظر گرفت و در دهه ۸۰ روی این مساله بسیار مانور داده شد اما همچنان توسعه‌ای بی‌رویه ادامه یافت.
داوری تصریح کرد: هنوز که هنوز است ما هیچ برنامه مدونی برای کنترل توسعه برداشت‌ها در اندازه و قامت ظرفیت طبیعت خود نداریم. نتیجه این برنامه نداشتن کاهش منابع آب، شور شدن آن، نشست زمین و… است. هر سال این اتفاقات در حال رخ دادن است و ما نسبت به این مساله به نوعی بی‌حس و بی‌تفاوت شده و به آن عادت کرده‌ایم؛ در حالی که در جهان چنین وضعیتی بحران تلقی می‌شود.
در خراسان رضوی ۱۳۰ درصد آب تجدیدپذیر مصرف می‌شود
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه در حال حاضر در محدوده مطالعاتی خراسان رضوی حدود ۱۳۰ درصد آب تجدیدپذیر مصرف می‌شود، تصریح کرد: یعنی ۳۰ درصد بیش از ظرفیت مصرف داریم، در حالی که این عدد باید حدود ۷۰ درصد باشد.در آن حالت می‌توان ادعا کرد سفره‌های آب زیرزمینی از سلامت کمی و کیفی برخوردار است. نباید از یاد برد که در جهان اعتقاد بر این است که میزان مصرف آب تجدیدپذیر باید حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد باشد تا اگر زمانی خشکسالی اتفاق افتاد یا کمبود آب رخ داد، ما آنچنان در معرض تهدید جدی از لحاظ کمبود آب قرار نگیریم.
کشور باید به سمت توسعه صنایع کم‌آب‌طلب مانند صنایع الکترونیکی برود
وی تاکید کرد: اینگونه رعایت مصرف آب تجدیدپذیر شدنی است. ما باید نوع توسعه خود را متناسب با شرایطمان تغییر دهیم؛ به طور مثال در بخش کشاورزی باید فعالیت‌ها متناسب با میزان آبی باشد که در اختیار داریم یا صنعتمان باید صنعت کم‌آب‌طلبی باشد. در سند آمایش سرزمین استان نیز ذکر شده که خراسان رضوی باید صنعت خود را به سمت صنایع کم‌آب‌طلب از جمله صنایع الکترونیکی ببرد.
داوری در پاسخ به این سوال که برای کنترل مصرف آب چه اقداماتی صورت گرفته، عنوان کرد: اندازه مصیبت خیلی بزرگ است و اقدامات صورت گرفته همچنان کافی نیست. در حال حاضر ما باید حدود ۴۰ درصد مصرف آب خود را کاهش دهیم که این اقدامی زمان‌بر است چون این عدد بسیار بزرگ است و به این معناست که به تمام حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنایع و… فشارهای زیادی وارد می‌شود.
وی تاکید کرد: این مصرف را می‌شود کاهش داد؛ در صورتی که جهت برنامه‌ها به این سمت پیش رود که مطمئن شویم سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل یک قدم به سمت تعادل نزدیک شده‌ایم.
اگر در مشهد فعالیت توریستی اولویت است، به تناسب آن باید کشاورزی کوچک شود
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: در برخی از شهرها به فرض مثال فعالیت‌های توریستی اولویت پیدا می‌کند و بخش‌های دیگر در سایه این اولویت قرار می‌گیرد؛ مثلا در جیرفت کشاورزی زیاد انجام می‌شود. اگر در مشهد بخش توریستی و زیارتی قرار است توسعه پیدا کند و اولویت شود، به تناسب آن کشاورزی باید کوچک شود.
داوری با تاکید بر اینکه ما الزاما نمی‌توانیم تمام فعالیت‌های توسعه‌ای را در کنار هم داشته باشیم و باید از بین آن انتخاب کنیم، گفت: این انتخاب هم دست وزارت نیرو نیست و آن‌ها صرفا می‌توانند اعلام کنند چه میزان آب داریم و ظرفیت استفاده در چه حد است. این که این آب کجا و به چه صورت مصرف می‌شود، یک امر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است.
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌شود توازن را در انجام فعالیت‌های توسعه شهر ایجاد کرد، خاطرنشان کرد: باید در شوراهای حوضه با یک بررسی علمی تصمیم‌گیری شود که بهترین توسعه برای مشهد چه توسعه‌ای است؛ در این مرحله مجوز داده می‌شود که مثلا بخشی از آب کشاورزی بهتر است به سایر فعالیت‌ها اختصاص یابد. این مجوز در بازار جابه‌جا می‌شود. الان هم راه حل ما همین است و این روند را باید به رسمیت بشناسیم. آب را باید از مصارف کشاورزی که بازگشت آب آن بسیار کم است، به مصارف دیگر انتقال داد. ما جلوی توسعه کشاورزی را رسما گرفته‌ایم اما کشاورزی عملا در حال اتفاق افتادن است. همچنین تعداد باغ‌ویلاها، فضای سبز شهری و… همه در حال افزایش است که این به معنای پایین آمدن ظرفیت آب در اختیار کشاورزان است.
وی ضمن بیان اینکه کشاورزانی که پای سد هستند، به این نوسانات عادت کرده‌اند، گفت: بنابراین اگر ما برآورد درستی انجام دهیم، کشاورزانی که از چاه‌ها استفاده می‌کنند نیز می‌توانند به شرایط عادت کنند؛ به این معنا که به طور مثال برآورد شود سال قبل میزان بارش کم بود و سفره‌های آب زیرزمینی تجدید نشد؛ بنابراین در سال جاری آب کمتری مصرف خواهیم کرد.
میزان و کیفیت آب استان در حال کاهیده شدن است
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی در خصوص وضعیت آب استان اظهار کرد: وضعیت ذخیره آب مرکز استان با شهرستان‌ها متفاوت است. از سال قبل در سد دوستی آب ذخیره داریم و حداقل برای امسال جای نگرانی برای مشهد نیست اما برخی از شهرها که در مناطق خشک استان قرار دارد، وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد و سفره‌های آب زیرزمینی آن در حال شور شدن است؛ بنابراین تامین آب سکونتگاه‌های استان، یعنی روستا و شهر، در وضعیت خوبی قرار ندارد. اکثر منابع آب هم از نظر میزان و هم از نظر کیفیت در حال کاهیده شدن است.
وی افزود: همچنین شبکه‌های توزیع نیز در وضعیت خوبی قرار ندارد. این شبکه‌ها بازسازی نشده و به مرور در حال فرسوده شدن است. در قانون اولیه توزیع عادلانه آب، حوزه آب مربوط به شهرداری‌ها بود؛ یعنی مردم در هر جایی که سکونت می‌کنند، باید خودشان هزینه‌های تامین آب، گاز و… را بپردازند؛ کما اینکه ما به همین دلایل هزینه عوارض نوسازی به شهرداری و همچنین هزینه‌ای به صورت ماهانه برای مصرفمان و نگهداری این سیستم پرداخت می‌کنیم.
داوری با بیان اینکه متاسفانه این سیستم به مرور در اختیار وزارت نیرو قرار گرفت، گفت: از آنجایی که وزارت نیرو یک سازمان دولتی است، به این دلیل که مردم را در تنگنا قرار ندهد، میزان هزینه‌ها را افزایش نداد، در صورتی که اگر اختیار با شهرداری‌ها بود، مردم این هزینه‌ها را پرداخت می‌کردند.
شهرداری به تناسب افزایش جمعیت و فضای سبز، چاه خریداری کند
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد ضمن اشاره به ورود شهرداری مشهد به موضوع آلودگی‌های کشف رود تصریح کرد: ذاتا برای تمام این مسائل باید از بودجه شهرداری هزینه کرد؛ به طور مثال اگر با بخش کوچکی از پول اخذ شده برای صدور پروانه ساختمان به حل مشکلات آب پرداخته شود، تمام مشکلات مربوط به آب حل می‌شود. پول‌هایی که شهرداری اخذ می‌کند، برای زیرساخت‌های شهری هزینه می‌شود که یکی از این زیرساخت‌ها آب و فاضلاب است. ما نیز باید مبلغی را پرداخت کنیم و به شهرداری کمک کنیم تا به تناسب افزایش جمعیت، فضای سبز و.. چاه خریداری کند و از آن در تامین آب استفاده کند.
وی ادامه داد: به این صورت به تدریج کشاورزانی که از آن‌ها چاه خریداری می‌شود، این مبالغ را جای دیگری سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ به طور مثال در مشهدمال مغازه‌ای می‌خرد و تغییر شغل می‌دهد. به این شکل سفره‌های آب زیرزمینی از بین نمی‌رود اما کاری که ما کردیم این است که میزان مصارف را افزایش داده و در حال حاضر هنوز هم هیچ برنامه استراتژیکی برای کنترل این موضوع نداریم.
داوری تاکید کرد: تمام این مسائل فرادستگاهی است و دست یک نفر نیست. در سطح کشور باید تصمیم بگیرند که توسعه را تبدیل به یک مکانیزم یکپارچه کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به محدودیت آب در مشهد تصریح کرد: ما در اروپا زندگی نمی‌کنیم بلکه در مشهد با متوسط بارش ۲۳۰ میلیمتر در سال ساکن هستیم. طبیعتا نمی‌توان این بارش را به ۷۰۰ میلیمتر رساند. از همین ۲۳۰ میلیمتر نیز ۷۰ تا ۷۵ درصد آن تبخیر می‌شود که این هم مساله‌ای نیست که ما بتوانیم آن را کنترل کنیم. الباقی این میزان را ذخیره می‌کنیم که باید برای نحوه مصرف آن برنامه‌ریزی صحیحی انجام داد.
وی ادامه داد: همه دنیا نیز همین کار را می‌کنند و کار عجیبی نیست. من واقعا نگران یکسری عقوبت‌های بد هستم. باید توجه داشت مرز آب شرب ۱۵۰۰ و مرز آب کشاورزی ۳۰۰ است. اگر شوری آب مشهد از ۱۵۰۰ عبور کند که در حال حاضر در برخی نقاط دشت‌ها عبور کرده، عواقب وخیمی را به دنبال دارد.
داوری با اشاره به اینکه نمی‌توان آب مشهد را شیرین کرد، گفت: آب را در کنار دریا می‌توان شیرین کرد. دستگاه‌هایی که با آن آب را شیرین می‌کنند، یک بخش آن به چاه‌ها بازمی‌گردد؛ در حقیقت شوری را از آب جدا می‌کند و آن را در اگو می‌ریزد. ما زباله‌دانی نداریم که این پساب را دور بریزیم؛ در نتیجه این آب دوباره بازمی‌گردد و با همین شوری برای فضای سبز استفاده می‌شود. این شوری در خاک تجمع پیدا می‌کند و اگر بارش سنگینی رخ دهد، شوری را وارد آب زیرزمینی می‌کند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی تاکید کرد: تنها راه برای تامین سلامت حوضه این است که مقداری از جریان از انتهای حوضه که به صورت زه آب است، خارج شود؛ در غیر این صورت آلودگی‌ها جمع می‌شود.
وی ادامه داد: در زمین قبل از اینکه انسان‌ها روی آن پای گذارند، تمام گودال‌ها، دریاچه‌ها، باتلاق‌ها و دریاها شور بود؛ به این دلیل که مثلا باران بر کوه دماوند می‌بارید و این آب با خاک مخلوط شده و خاک را می‌شست و با خود میبرد. علاوه بر این جریان همیشگی وجود ما انسان‌ها هم مزید بر علت شده است. مثلا خانم‌ها برنج را با نمک درست می‌کنند و این آب شور را در سینک می‌ریزند یا از شوینده‌هایی استفاده می‌کنند که بعد از مصرف املاح و نمک شده و وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شود. اگر این املاح از سفره آب‌های زیرزمینی بیرون نرود، آب شهر شور می‌شود که همین حالا نیز این موضوع در حال رخ افتادن است.
