رویکرد جدید آستان قدس رضوی، در این جمله حجت‌الاسلام رئیسی نمایان است: «ممکن است برخی تغییر کاربری‌ها از نظر اقتصادی به نفع آستان قدس باشد اما باید دید، با این اقدام چه چیزی از دست می‌دهیم و چه چیزی را به دست می‌آوریم.»
ندا علیزاده- « باغ ملک‌آباد تنها مکانی متعلق به آستان قدس رضوی نیست؛ حتی یک درخت نیز نباید بدون دلیل قطع شود؛ حفظ باغات از حقوق مردم است.» این‌ها جملات تاکیدی تولیت آستان قدس رضوی است که فروردین امسال در دیدار مدیران شهری، در بحث حفاظت از باغات موقوفه آستان قدس، به صراحت اعلام کرد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید‌ابراهیم رئیسی حتی به مشهدی‌ها خاطرجمعی داد که «اگر بنا به دلایلی از جمله خشک‌شدن درختی مجبور به قطع آن شویم، باید نهال جدیدی به جایش غرس کنیم.»
این اظهارات با توجه به انتقاداتی که در سال‌های گذشته به قطع درختان، تغییر کاربری باغات آستان قدس و جلوگیری مدیران این مجموعه برای ورود نهادهای نظارتی و متولی در حوزه محیط زیست و فضاهای سبز مطرح است، زمانی امیدوار‌کننده‌تر شد که تولیت جدید آستان قدس رضوی عنوان کرد: «تاکید ویژه‌ای به حفظ و جلوگیری از تغییر کاربری باغ‌ها داریم زیرا معتقدیم آن‌ها نقش ریه‌های شهر را در کاهش آلودگی هوا دارند.» این در حالی است که پیش از این شاهد خشک‌شدن ناگهانی و سپس تغییر کاربری باغ‌های آستان قدس در مشهد و شروع عملیات ساختمانی بوده‌ایم؛ باغ‌هایی که جای خود را به پروژه‌هایی باصرفه اقتصادی نظیر مشهدمال داده‌اند.
رویکرد جدید آستان قدس درباره باغ‌های بزرگ شهر
حال انگار با حضور تولیت جدید آستان قدس رضوی، این رویکرد در ظاهر به‌سمتی دیگر گرایش پیدا کرده؛ رویکردی که در این جمله حجت‌الاسلام رئیسی نمایان است: «ممکن است برخی تغییر کاربری‌ها از نظر اقتصادی به نفع آستان قدس باشد اما باید دید، با این اقدام چه چیزی از دست می‌دهیم و چه چیزی را به دست می‌آوریم.» با توجه به اظهارنظر صریح تولیت آستان قدس رضوی، انگار این باور در نهاد آستانه درحال شکل‌گیری است که «حفظ باغات آستان قدس از حقوق مردم شهر مشهد است.» حقوقی که به‌واسطه نادیده‌گرفته‌شدن آن به بهانه‌های مختلف، مشکلات زیست محیطی شهر مشهد را در چند سال گذشته تشدید کرده است.
فضای غبارگرفته نقد از نابودی باغ‌های شهر با مصلحت‌اندیشی متولیان
اهمیت این باغات با مروری بر آمارهای درصد فضای سبز مشهد بیشتر نمایان می‌شود چنانکه سال گذشته «محمود صادقی» مدیرعامل سازمان باغات آستان قدس رضوی به طور رسمی اعلام کرد: «حدود ٧٠٠هکتار (هفت‌کیلومتر مربع) از زمین‌های مشهد و حومه را باغ‌های موقوفه آستان مقدس حضرت رضا(ع) تشکیل می‌دهد؛ به بیانی دیگر سازمان باغات آستان قدس رضوی، ٣۵درصد مجموعه فضای سبز مشهد را در اختیار دارد که نقش بسیار تاثیرگذاری در کنترل آلودگی هوا، حفظ طراوت و زیبایی شهر ایفا می‌کنند.»
اما سرنوشت تعدادی از این باغ‌ها در سال‌های گذشته به سردی و تیرگی آهن و سیمان ختم شده است. در ادامه مروری بر وضعیت چند باغ بزرگ و مهم آستان قدس رضوی داریم که در گذشته فضای نقد به حفظ آنان غبار گرفته بود و با مصلحت‌اندیشی‌ها حتی کارشناسان و متولیان نیز موضعی در برابر نابودی آن‌ها نگرفتند.
«قر‌نی» باغ تخریب شده میدان فردوسی
یکی از ریه‌های مشهد، باغ «قر‌نی» آستان قدس رضوی در محدوده ابتدای بولوار موسوی‌قوچانی و بخشی از میدان فردوسی مشهد بود که به جای احیا، تخریب شد. به این ترتیب روند تخریب آرام این باغ و تبدیل آن به پروژه‌ای تجاری‌مسکونی بر اساس عکس‌های هوایی سایت قاصدنیوز، از سال١٣٩٢ شروع شد. در همان سال بود که عملیات ساختمانی ضلع شرقی باغ و تفکیک زمین‌ها آغاز و یک‌سال بعد نیز معابر آن آسفالت شدند. سال گذشته نیز شاهد آغاز عملیات ساختمانی و خاک‌برداری ضلع جنوبی باغ بودیم تا برای همیشه جای خالی ٢هزارو ٨٠٠ درخت قطع شده، زخمی بر چهره شهر شود.
سبزشدن «پروژه مشهدمال» به جای باغ خیام١٨ !
۵/۶هکتار باغ موقوفه آستان قدس رضوی واقع در خیام١٨ نیز سرنوشتی مشابه باغ «قره‌نی» پیدا کرد. سال گذشته بود که تخریب این باغ شروع شد تا جای خود را به پروژه تجاری‌اداری ٨هکتاری موسوم به «مشهدمال٢» یا «جهان مال» بدهد. آن هم در حالی که شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه ٨دی١٣٩٣ در یکی از بندهای بررسی طرح جامع شهر مشهد، تاکید کرده بود: «در اراضی متعلق به آستان قدس رضوی واقع در ضلع غربی بولوار جانباز حدفاصل میدان جانباز تا دیوان محاسبات، به مساحت ١٩هزار متر مربع کاربری باغ تثبیت می‌شود.»
با همه این تفاسیر، خلیل موحدی عضو شورای اسلامی شهر و رئیس کمیته نظارتی مناطق یک و ٩شهرداری مشهد در همان بازه اعلام کرده بود: «پروژه مشهد مال٢ یا جهان مال، پروانه تغییر کاربری خود را در دوره قبل گرفته است، بنابراین با وجود موافق‌نبودن مدیریت فعلی شهری، شهرداری نمی‌تواند به مجوز آن اعتراضی داشته باشد.»
نیم‌نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که در قرارداد امضاشده بین شهردار سابق مشهد و آستان قدس رضوی درخصوص باغ خیام١٨، برای تامین کسری فضای سبز ۵۵۰میلیارد ریال و برای صدور پروانه ساخت هم هزارو١٠٠میلیارد ریال در قالب هزینه تغییر کاربری و صدور پروانه از پروژه به شهرداری داده شده است. بدین ترتیب ریه‌ای دیگر از کالبد شهر حذف شد تا نفس‌های بیشتری به شماره بیفتد.
ماجرای قطع درختان و درهای بسته باغ ملک‌آباد
در‌حالی‌که شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در جلسه ٨دی١٣٩٣ در بررسی طرح جامع شهر مشهد در بند نخست مربوط به اراضی متعلق به آستان قدس رضوی، تاکید کرده است: «همه باغ‌هایی که در وضع موجود باغ هستند، در اسناد کاربری پیشنهادی طرح جامع به‌عنوان باغ تثبیت و هرگونه تغییر در آن مغایرت اساسی محسوب می‌شود.»، اما هنوز نگرانی‌هایی برای تخریب و تغییر کاربری باغ‌ها به ویژه «باغ ملک‌آباد» با توجه به مورد مشهدمال وجود دارد. این نگرانی‌ها با قطع تعدادی از درختان این باغ ٢٩٧هکتاری به دلیل ابتلای آن‌ها به آفت آتشک در اواخر مهر سال گذشته شروع شد. در همان زمان بود که مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد، از درخواست مسئولان سازمان باغات آستان قدس از کمیسیون ماده٧ برای صدور مجوز قطع تعدادی درخت آفت‌زده در بخشی از باغ ملک‌آباد خبر داده و گفته بود: «این مجوز در کمیسیونی متشکل از نمایندگان شورای اسلامی شهر، شهرداری و سازمان پارک‌ها، برای جمع‌آوری درختان فرسوده و جایگزینی درختان جدید صادر شده است.»
آن‌گونه که احمد سلامی اظهار کرده بود، پس از تایید شورایی متشکل از مدیرگروه کشاورزی دانشگاه فردوسی، مرکز تحقیقات کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی و کارشناسان سازمان پارک‌ها مبنی بر وجود آفت در برخی درختان، کمیسیون ماده٧ با شرط کاشت همان تعداد نهال قبل از قطع درختان در حاشیه آن قطعه مجوز لازم را صادر کرد. اما اینکه این مجوز برای چه تعداد درخت صادر شده بود نیز همان زمان رقم «٢٣ اصله» را مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری مشهد اعلام کرده بود. این در حالی بود که رسانه‌ها بر روی قطع درختان دو هکتار از باغ ملک‌آباد مانور می‌دادند و ابهامات موجود بر صحت این مسئله بیشتر دامن می‌زد.
به خصوص اینکه بنا بر اظهارات سلامی در آذر١٣٩۴، آستان قدس رضوی تا آن زمان فقط به دو درخواست از ١۵خواسته شهرداری برای ورود به باغ و بازدید از اقدامات انجام شده، پاسخ مثبت داده که این امر نظارت بر روند اجرایی را با دشواری‌هایی مواجه کرده و ابهاماتی را به‌وجود آورده بود. این ابهامات و جلوگیری از ورود شهرداری برای بازدید از روند اقدامات و اطمینان از اجرای تعهدات داده شده، موضوع را به دادستانی می‌کشاند که آن‌ها هم با مسئولان حراست آستان قدس در این مورد نامه‌نگاری کردند.
خبرنگاران همچنان پشت درهای بسته اطلاع‌رسانی
حال چند ماهی از تب‌و‌تاب رسانه‌ای این مسئله گذشته و در سال جدید نیز هنوز مورد خاصی درباره سرنوشت درختان باغ ملک‌آباد منعکس نشده است. بنابراین از آنجایی که مدیرعامل سازمان باغات آستان قدس رضوی اعلام کرده بود: «قرار است ۴٠هکتار از باغ ملک‌آباد تا فروردین١٣٩۵ احیا شود که ٢٠هکتار آن را باغ‌های متراکم تشکیل داده‌اند.» تلاش کردیم برای دریافت آخرین اطلاعات از پیشرفت این طرح، گفتگوی تلفنی با «محمود صادقی، مدیرعامل سازمان باغات آستان قدس رضوی » داشته باشیم اما از آنجایی که هنوز با وجود تعامل خوب شخص تولیت جدید آستان قدس، همچنان تابوی عدم پاسخ‌گویی مدیران این مجموعه به رسانه‌ها نشکسته است، سوالاتمان از سوی این مقام مسئول در حوزه باغات آستانه بی‌پاسخ ماند.
در عین حال رویکرد جدیدی که تولیت جدید آستان قدس رضوی در حوزه باغ‌های موقوفه مطرح کرده است، انتظار می‌رفت زین پس ارتباطات این نهاد با خبرنگاران فراتر از نشست‌ها و دعوت‌های انگشت‌شمار خبری در طول سال باشد.
این واکنش درحالی انجام شده که حجت‌الاسلام رئیسی، درباره باغ ملک‌آباد اظهار کرده بود: «باغ ملک‌آباد تنها مکانی متعلق به آستان قدس رضوی نیست زیرا وجود این باغ در آب و هوای شهر تاثیر دارد و به همین دلیل کوچک‌ترین تغییر در این مکان را کار صحیحی نمی‌دانیم و معتقدیم حفظ باغ‌ها از حقوق مردم است.» در پایان این نکته را هم باید یادآور شد، علاوه‌بر اینکه حفظ‌شدن باغ‌ها حق مردم است، اطلاع از آخرین جزئیات در این زمینه که ارتباط مستقیم با سلامت آن‌ها دارد نیز یکی دیگر از حقوق نادیده گرفته شده آن‌ها به شمار می‌رود. بنابراین تحقق این مسئله در گرو تعامل با نهادهای متولی در حوزه محیط زیست و فضاهای سبز شهری و خروج اقدامات جزیره‌ای یک نهاد است که امید می‌رود با نگاه تولیت جدید، مشکلات سابق رفع شوند.
