امام علي عليه السلام فرمودند: « اَکبَرُ العَيبِ اَن تَعيبَ ما فيک مِثلُهُ»
بزرگترين عيب آن است که آنچه را که مانند آن در خود توست عيب بشماري.
از جمله ويژگي‌هاي انسان مومن و متخلق به اخلاق حسنه، صفت عيب‌زدايي است. همه مي‌دانند که عيب جويي از صفات زشت و ناپسند به شمار مي‌رود، ولي عيب‌زدايي از صفات پسنديده است.
جستجوي عيب‌هاي ديگران از بيماري‌هاي اخلاقي است که از غرور و خودخواهي، حس جاه طلبي و حسادت نشات مي‌گيرد. عيب جويان افرادي هستند که بر اثر ناآگاهي از اوصاف روحي خود و بي خبري از وضع و حال خويشتن، به دنبال لغزش‌هاي مردم رفته و پرده از معايب و لغزش‌هاي آنان برمي‌دارند.
اينان مردمي هستند که از ذکر و بيان عيوب مردم لذت مي‌برند، زيرا در خود نوعي حقارت احساس مي‌کنند و با بيان نقاط ضعف مردم و آشکار ساختن عيوب آنان و کاستن از ارزش و موقعيت اجتماعي آنها، احساس حقارت خود را تسکين مي‌دهند.
خداوند متعال در قرآن کريم مي‌فرمايد: “يا ايها الذين آمنوا لا يسخر قوم من قوم… و لا تلمزوا انفسکم؛ اي کساني که ايمان آورده‌ايد، نبايد گروهي از شما گروه ديگر را مسخره کند… و از يکديگر عيب جويي نکنيد”(حجرات11/).
در آيينه روايات، توجه به عيوب ديگران و غفلت از لغزش‌هاي خود، بزرگترين عيب براي انسان دانسته شده است.
امام باقر (ع) ضمن توجه دادن مردم به نقاط ضعف و لغزش‌هاي خود، مي‌فرمايد: بزرگترين عيب براي انسان، اين است که عيب ديگران را با کنجکاوي به دست آورد و خود، داراي همان عيب باشد، و آن را حس نکند”(کافي459 2:).
بي شک، توجه به عيوب خود و تلاش براي اصلاح آنها، انسان را از سرگرم شدن به عيب ديگران و ميل به فهميدن آن باز مي‌دارد. آن گاه که انسان مشغول کاستي‌ها و عيوب خويش شود، از توجه به نقايص و عيوب ديگران باز مي‌ماند و درصدد برطرف ساختن عيب‌هاي خود برخواهد آمد، پس ديگر نه ميلي به عيبجويي خواهد داشت و نه مهلتي برايش خواهد ماند تا حتي بتواند به عيوب ديگران فکر کند.
از رسول خدا (ص) روايت شده: “خوشا به حال کسي که عيب خودش او را از پرداختن به عيب برادران مومنش باز دارد”(همان168 :8 ).
اميرالمومنين علي (ع) نيز در بيان اوصاف اهل ايمان فرمودند: “مومن، سرگرم به عيب‌هاي خويش و رها از عيوب ديگران است”(مستدرک الوسائل) همچنين فرمودند: “کسي که به عيب خويش بينا شود، عيب هيچ کس نگويد”(غررالحکم:234 ).
همان گونه که بيان شد؛ عيب جويي و سرزنش کردن مردم، امري است و راهنمايي آنان به کارهاي نيک و متوجه ساختن آنان به معايب کار خود، مطلبي ديگر.
عيب جويي از رذايل اخلاقي است، در حالي که هدايت مردم و توجه دادن آنها به نقاط ضعف خويش، از طريق نصيحت و اندرز، از وظايف مذهبي و انساني به شمار مي‌رود و بر هر انسان آگاه و بيداري لازم است که همنوعان خود را از بدبختي و تيره روزي نجات بخشد.
آگاهانيدن مردم به عيوب زندگي خودشان، به قدري مهم و با ارزش است که امام صادق (ع) آن را بزرگترين هديه انساني شمرده است که يک فرد مي‌تواند آن را به فرد ديگر تقديم نمايد و چنين مي‌فرمايد: “خداوند بيامرزد کسي را که عيوبم را به عنوان هديه به من تذکر دهد”(تحف العقول:366 ).
پس کسي که ادعاي دوستي مي‌کند ولي عيوب انسان را تذکر نمي‌دهد و هرگونه نقص و عيبي که مي‌بيند، بي‌تفاوت از آن مي‌گذرد، دوست واقعي نيست. پيامبر اکرم (ص) فرمودند: “مومن آئينه مومن است که خوبي‌ها و بدي‌هاي خود را در او مي‌بيند”(المجازات النبويه:66 ).
اميرالمومنين (ع) در کلامي ديگر به صراحت، ارتباط بين توجه و سرگرم شدن به عيب‌هاي خود و بي توجه شدن به عيب‌هاي ديگران را بازگو کرده، مي‌فرمايد: “عيب‌هاي مردم را جستجو مکن، پس همانا تو عيب‌هايي داري که اگر به آنها بينديشي از بيان عيب ديگران مشغولت کند”(همان:438 ).
افراد عيب جو همانند مگس روي آلودگي‌ها مي‌نشينند و تنها روي جنبه‌هاي منفي انگشت مي‌گذارند و جنبه‌هاي مثبت اشخاص را نمي‌بينند، چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: “افراد زبون و فرومايه مانند مگس روي ناپاکي‌ها و آلودگي‌ها مي‌نشينند و دنبال کارهاي زشت و عيوب مردم هستند و خوبي‌هاي آنان را ناديده مي‌گيرند، همان طور که مگس دنبال نقاط فاسد بدن مي‌گردد و مواضع صحيح و سالم را ترک مي‌کند”(سفينة البحار295 2:).
بنابراين بايد از معاشرت و همنشيني با اين گونه افراد خودداري کرد. اميرالمومنين (ع) از همنشيني و معاشرت با انسان‌هاي عيب جو نهي فرموده: “اياک و معاشره متتبعي عيوب الناس” و در بيان علت آن، مي‌فرمايد: “زيرا هيچ کس از ضرر آنها در امان نمي‌ماند(چرا که آنها اسرار باطني و رازهاي دروني و عيوب انسان را نزد ديگران فاش مي‌کنند)”(غررالحکم:659 ).
نيز فرمودند: “کسي که در جستجوي عيب‌هاي پنهان داشته مردم است، خداوند عيب‌هاي پنهان داشته او را ظاهر مي‌کند”(همان:421 ). در بيان ديگري فرمودند: “بايد دشمن‌ترين مردم نزد تو و دورترين آنها از تو کساني باشند که بيشتر درصدد يافتن خطاهاي مردم هستند”(فهرست غرر:288 ).
