میزگرد ایسنا با موضوع بررسی چالش‌های مدیریت منابع آب استان، با حضور سه کارشناس آب برگزار شد.
به گزارش خبرنگار ایسنا- منطقه خراسان، میزگرد بررسی چالش‌های مدیریت منابع آب خراسان رضوی، با حضور دکتر احمد قندهاری، مدیر مطالعات پایه منابع آب سازمان آب منطقه ای استان، دکتر هادی اعظمی، رئیس مرکز پژوهش‌های شورای چهارم شهر مشهد و دکتر حجت میان‌آبادی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری آب، در محل دفتر ایسنا در مشهد برگزار شد که بخش دوم آن در ادامه می‌آید:
ایسنا: ارتباط بین صنعت و دانشگاه در کشور ما ضعیف است. از آنجایی که در حوزه آب و محیط زیست، به لحاظ زمانی محدودیت داریم و بایستی که حتی در کوتاه مدت، برنامه ریزی دقیق و کارشناسی شده داشته باشیم، به نظر می‌رسد که ارتباط صنعت و دانشگاه در این حوزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و ورود هرچه سریع‌تر مباحث نظری و روش‌های نوین مدیریت منابع آب در مقام عمل، ضروری باشد.
دکتر حجت میان‌آبادی، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه آب، اظهار کرد: در بحث چالش‌های مدیریت منابع آب در کشور، اگر بخواهیم ریشه‌یابی کنیم، باید بگویم اگر یک سوی انتقاد به سمت سیاستمداران است. باید سه سوی آن به سمت دانشگاه باشد. ما در دانشگاه، معمولا فقط نقاد بوده‌ایم.
وی افزود: من در نیم‌سال گذشته در یکی از دانشگاه‌های معتبر کشور درس تحلیل سیستم‌های پیشرفته منابع آب را برای دانشجویان کارشناسی ارشد ارائه می‌دادم. در اولین جلسه از تک تک دانشجویان پرسیدم که اهل کجا هستند و در محدوده محل زندگی خود، یک رودخانه را نام ببرند. از ۶ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت منابع آب در یکی از بهترین دانشگاه‌های ایران، فقط یک نفر نام رودخانه محل زندگی خود را می‌دانست. این مساله نشان دهنده اوج مشکلات آموزشی ما در مدیریت منابع آب در دانشگاه‌هاست.
میان‌آبادی ادامه داد: من دوره های مختلفی در دانشگاه های هلند و آمریکا گذرانده‌ام و از سیلابس‌های درسی این دانشگاه‌ها در رشته مدیریت منابع آب مطلع هستم. مشکل من در ایران این است که اگر بخواهم همان مباحث درسی را تدریس کنم، دانشگاه این اجازه را به من نمی‌دهد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: همیشه یکی از اولین پرسش‌هایی که از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکترای مدیریت منابع آب می‌پرسم این است که آب چیست؟ ترم گذشته در دانشگاه تربیت مدرس، درسی ارائه شده بود برای مقطع دکترای مدیریت منابع آب در ۱۲ جلسه. من و دانشجویانم در طول ۵ جلسه به توافق رسیدیم که آب چیست. بعد از آن به این رسیدیم که سیستم‌های منابع آبی چیست؟ سپس اینکه مدیریت چیست؟ در نهایت مدیریت سیستم‌های منابع آبی چیست؟ این مسائل در نظام آموزشی ما به شدت مغفول مانده است.
میان‌آبادی عنوان کرد: قاطعانه می‌گویم که نه ساختار حکمرانی ما، نه مدیران سیاست‌گذاری ما و نه دانشگاهی‌های ما هنوز به این نرسیده‌ایم که آب چیست؟ هنوز به این نرسیده‌ایم که یک سیستم منابع آب چیست؟ اگر من دانشگاهی به این نتیجه برسم که آب، یک سیستم درهم تنیده از مسائل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، مذهبی و محیط زیستی است که من به عنوان مهندس منابع آب فقط می‌توانم یک بخش بسیار کوچکی از این مساله را مدیریت کنم؛ دیگر همه کاره آب نخواهم بود. چرا رویکردها و سیاست‌گذاری‌های ما در حوزه آب در کشور همچنان مهندسی‌زده و با تاکید بر رویکرد سازه‌ای است؟ چون آموزش‌های ما همچنان مهندسی زده است. چرا نگرش ما در حوزه منابع آب همچنان سازه محور است؟ چون فقط رویکرد مهندسی به آب داریم و آن را به نسل متخصص کشور آموزش می‌دهیم.
وی تصریح کرد: ما چند نفر جامعه‌شناس آب داریم؟ چند تاریخ شناس آب و چند فیلسوف آب داریم؟ این تخصص‌ها در بسیاری از دانشگاه‌های مطرح جهان وجود دارد. در ایران ما فیلسوف آب نداریم و اصلا به این مساله ورود پیدا نکرده‌ایم؛ در حالی که در استرالیا و هلند و برخی کشورهای دیگر، در بعضی از دانشگاه‌ها، در گروه فلسفه، استاد فلسفه آب وجود دارد که تخصصی در این زمینه کار کرده است. ما در ایران چند استاد فلسفه محیط زیست داریم؟ حالا ما چرا توقع زیاد داشته باشیم؛ اصلا مگر بسیاری از معضلات ما در حوزه آب، مسائل مرزی نیست؟ مگر بسیاری از مشکلات ما در مسائل مرزی، مباحث حقوق بین‌الملل نیست؟ ما چند ۱۰ حقوقدان متخصص در حوزه حقوق بین‌الملل آب و محیط زیست داریم؟
این پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری آب اضافه کرد: این که رشته آب فقط در دانشکده‌های کشاورزی و مهندسی تدریس می‌شود ناشی از نگاه غلط ما به چیستی آب است. دیپلماسی آب امروزه در دنیا دارای اهمیت بسیار زیادی است. در ایران نیز اساتید علوم سیاسی باید به بحث مهم دیپلماسی آب و آموزش آن ورود پیدا کنند.
وی گفت: مشکلات اصلی ما در آب ریشه در ضعف عملکرد سه گروه دارد. یک گروه دولتمردان هستند. منظور از دولتمردان، همه مسئولان سیستم حکمرانی ماست که شامل مسئولان سه قوه و سیاسیون است. گروه دوم دانشگاهیان و گروه سوم، مردم و رسانه و نهادهای غیردولتی هستند. به نظر من نقش مردم در به وجود آمدن بحران آب نسبت به گروه‌های دیگر کمتر است هر چند که نقش مردم در جایگاه خودش بسیار مهم است.
میان‌آبادی ادامه داد: لذا وقتی ما این مسائل را نادیده می‌گیریم و فِلش اتهام مشکلات آب را تنها به سمت مردم و وزارت نیرو نشانه می‌گیریم، اشتباه می‌کنیم. من باید به عنوان استاد دانشگاه در ابتدا خودم را نقد کنم. رسانه نیز خودش را نقد کند و دولتمردان نیز باید ابتدا توسط خودشان مورد نقد قرار گیرند.
مدرس دانشگاه فردوسی اظهار کرد: نشست شب آب یکی از نشست‌های خیلی خوبی بود که برگزار می‌شد. من در آن زمان امریکا بودم اما همیشه گزارش برخی نشست‌ها را مطالعه می‌کردم. خلاصه این نشست‌ها که البته بسیار پربار بود و خروجی نسبتا خوبی نیز داشت، این بود که نماینده دولت، نمایندگان مجلس را به خاطر بحران آب متهم می‌کردند؛ نمایندگان مجلس انگشت اتهام را به سمت دولتی‌ها نشانه می‌گرفتند؛ اساتید دانشگاه، دولت و مجلس را مقصر می‌دانستند و کشاورزان هر سه گروه را به چالش می‌کشیدند و این خلاصه نشست‌های شب آب بود؛ هر چند که حقیقتا زحمات بسیار خوبی برای آن کشیده شد.
میان‌آبادی افزود: تا زمانی که این نوع نگرش وجود داشته باشد، مشکلات آب کشور حل نخواهد شد و راه به جایی نخواهیم برد. باید در ابتدا خودمان را نقد کنیم. چرا دانش آموختگان آب، نمی‌توانند مسائل منابع آبی ما را حل کنند؟ به این دلیل که ساختار آموزشی ما با مشکلات واقعی آب، چندان تناسبی ندارد.
ایسنا: با توجه به معضلاتی که در نحوه نگرش دانشگاهیان و مسئولین و مردم و رسانه وجود دارد راه حل جنابعالی در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت چیست؟ به نظر می‌رسد اولین مشکل پیش رو در تغییر نگرش، این باشد که بسیاری از دانشگاهیان و مسئولان، هر چند ممکن است این ضعف ها را بپذیرند، اما آن را جدی نمی‌گیرند و به زعم آن ما مسائل مهم‌تری داریم و مشکل فعلی ما این نیست که مثلا فیلسوف آب نداریم.
میان‌آبادی در پاسخ به این سوال اظهار کرد: اگر ما بتوانیم دید خود را به مساله آب اصلاح کنیم می‌توانیم مشکلات را در این زمینه حل کنیم. برای مثال آیا باید آب را مثل خودرو و بنزین و نفت و مسکن یک کالا بدانیم یا چیزی مثل حقوق بشر و مثل آموزش و بهداشت؟ اگر آب را کالا بدانیم، یک حوزه سیاست‌گذاری دارد و اگر آب را مثل حقوق اولیه انسان‌ها بدانیم یک حوزه سیاست‌گذاری دیگری خواهد داشت. البته نگاه سومی نیز وجود دارد که ترکیبی از این دو رویکرد است.
وی گفت: از آنجایی که این مسائل هنوز در سیاست‌گذاری‌های ما روشن و شفاف نیست، همیشه راهکارها را به دید مقطعی و کوتاه مدت می‌بینیم. همه ما می‌گوییم که مساله آب را باید جدی بگیریم اما هنوز خودمان نمی‌دانیم که جدی گرفتن مشکلات آب، یعنی چه و منظور ما از جدی بودن در این حوزه چیست؟ مثلا برای جدی گرفتن بحران آب مشهد ممکن است بخواهیم که به هر شکل ممکن، آب دریای عمان را به مشهد برسانیم. مسلما این تعریف جدی بودن در مدیریت بحران آب تعریف صحیحی نیست. پس مسئولان باید چطور مساله آب را جدی بگیرند؟ این سوال را باید دانشگاهیان پاسخ بدهند.
میان‌آبادی عنوان کرد: وضعیت فعلی آب مشهد با سیاست گذاری‌های غلط، وضعیت بدتری از شرایط بحرانی دارد. سوال کلیدی‌تر این است که آیا اصلا در مشهد بحران آب وجود دارد؟ من مخالف به کار بردن اصطلاح بحران آب در مورد وضعیت آب مشهد هستم. بحران آب چیست؟ بحران، یک تعریف علمی مشخص دارد. شرایطی را بحرانی می‌گویند که سه ویژگی داشته باشد؛ اولا کوتاه مدت و مقطعی باشد؛ ثانیا غیر قابل پیش‌بینی باشد؛ ثالثا دینامیک و پویا و پیش‌رونده باشد.
وی افزود: بر اساس این تعریف ما در مشهد سال‌ها پیش، بحران آب داشته‌ایم که نتوانسته‌ایم آن را مدیریت کنیم و امروز شرایط آب در مشهد آشفته‌تر از حالت بحرانی کوتاه مدت است اما حالا بگوییم بحران یا بگوییم ورشکستگی یا تنش چه فرقی می‌کند؟ یک تفاوت جدی دارد. وقتی ما مکرر از بحران یاد می‌کنیم، پاسخ بحران، مدیریت بحران است.
میان‌آبادی با بیان اینکه وقتی یک شهر دچار رخداد زلزله یا سیل می‌شود، باید مدیریت بحران صورت گیرد و بدیهی است که مدیریت شهری با مدیریت بحران متفاوت است. وضعیت فعلی آب مشهد با سیاست گذاری‌های غلط، بحران را رد کرده و از شرایط بحرانی وضعیت بدتری دارد لذا راهکار مدیریت وضعیت آب مشهد مدیریت بحران نیست.
پژوهشگر مدیریت منابع آب ادامه داد: وقتی می‌گوییم بحران آب در مشهد وجود دارد، مدیران آب منطقه‌ای و مسئولان دیگر را تحت فشار قرار می‌دهیم و ممکن است آن‌ها به این نتیجه برسند که برای حل این بحران، از هر جا که شده، باید به مشهد آب برسانند تا بتوانیم چنین شرایط خودخوانده بحرانی را مدیریت بحران کنیم و لذا این مساله به شما اجازه نمی‌دهد که هیچگاه در مورد راهکارهای اثربخش، فکر و برنامه‌ریزی و هزینه کنید. بیش از سه دهه است که در بخش آب در برخی مناطق، در حال مدیریت بحران هستیم و به دلیل اعتقاد به همین بحران، هیچگاه نمی‌خواهیم به سراغ راهکارهای اساسی و ریشه‌ای برویم. راهکار ما در شرایط فعلی، مدیریت بحران نیست. بلکه راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی وجود دارد که باید به طور مفصل به آن‌ها پرداخت.
